วรรณคดีจินดามณี

ประวัติผู้แต่งหนังสือจินดามณี

         จินดามณี (มีความหมายว่า แก้วสารพัดนึก) เป็นแบบเรียนภาษาไทย มีเนื้อหาครอบคลุมเรื่อง การใช้สระ พยัญชนะ วรรณยุกต์ การแจกลูก การผันอักษร อักษรศัพท์ อักษรเลข การสะกดการันต์ การแต่งคำประพันธ์ ชนิดต่างๆ และกลบท ปรากฏกลบท อยู่ ๖๐ ชนิด มีทั้งจินดามณี แต่งขึ้นในสมัยอยุธยาตอนกลาง โดยพระโหราธิบดี ในรัชสมัยของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช และยังเป็นแบบเรียนเล่มแรกของไทยด้วย และจากการที่จินดามณีของพระโหราธิบดี เป็นแบบเรียนไทยมาก่อนจนเป็นเสมือนสัญลักษณ์ของแบบเรียนไทย ทำให้หนังสือแบบเรียนไทยในยุคต่อมาหลายเล่มใช้ชื่อตามว่า "จินดามณี" เช่นเดียวกัน เช่น จินดามณีฉบับความแปลก จินดามณีครั้งแผ่นดินพระเจ้าบรมโกศ จินดามณีฉบับกรมหลวงวงษาธิราชสนิท จินดามณีฉบับพิมพ์ของหมอสมิท และจินดามณีฉบับพิมพ์ของหมอบรัดเลย์

       พระโหราธิบดี นักกวีชาวพิจิตร เดิมอยู่สุโขทัย ผู้เป็นบิดาของศรีปราชญ์ทั้งเป็นโหรที่ทำนายทายทักได้แม่นยำนัก รับรัชการตั้งแต่สมเด็จพระเจ้าปราสาททองถึงสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช

       หนังสือจินดามณีนั้นมีหลายสำนวน จึงเป็นการยากที่จะระบุว่าผู้ใดเป็นผู้แต่งฉบับไหน แต่ในฉบับความพ้องนั้นส่วนใหญ่เป็นหนังสือจินดามณีที่พระโหราธิบดีแต่งถวายสมเด็จพระนารายณ์ เมื่อครั้งอยู่สุโขทัย โดยแต่งให้เนื่องจากทรงได้เป็นเจ้าเมืองลพบุรี สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงอธิบายไว้ในบันทึกสมาคม วรรณคดี ปีที ๑ เล่ม ๕ พ.ศ. ๒๔๓๕ ว่า สมเด็จพระนารายณ์ทรงดำรัสสั่งให้พระโหราแต่งหนังสือ จินดามณีและหนังสือพระราชพงศาวดาร ด้วยว่าพวกบาทหลวงฝรั่งเศษเมื่อแรกเข้ามาสอน ศาสนาคริสต์ในพระนครศรีอยุธยานั้น ได้มาตั้งโรงเรียนสอนหนังสือให้แก่เด็กไทยด้วย ดังนั้นพระนารายณ์ทรงเห็นว่าถ้าฝ่ายไทยไม่เอาเป็นธุระจัดบำรุงการศึกษาเล่าเรียนให้รุ่งเรือง ก็จะเสียเปรียบฝรั่งเศส คาดว่าพระโหรานั้นเป็นปราชญ์ที่มีชื่อเสียงอีกทั้งเชี่ยวชาญ พระองค์จึงมีรับสั่งให้พระโหราแต่งตำราถวาย ส่วนหนังสือพระราชพงศาวดารนั้น จะแต่งเป็นหนังสือเรียนหรือแต่งสำหรับให้เป็นความรู้แก่ทูตต่างประเทศที่เข้ามาในครั้งนั้น ก็อาจเป็นได้ การแต่งหนังสือจินดามณีนั้นจะเห็นว่าต้นเรื่องจะขึ้นต้นด้วยร่าย รวบรวมศัพท์ที่มีเสียงพ้องกัน แต่เขียนไม่เหมือนกัน เช่น บาตร บาท บาศ เป็นต้น จากนั้น จากนั้นแต่งเป็นกลอนกาพย์ ก่อนจบมีโคลงรหัสอักษร เช่น ไทยนับ ๓ ไทยนับ ๕ ไทยหลง เป็นต้น ซึ่งคงเป็นที่นิยมกันแพร่หลายในเวลานั้น

ทำนองการแต่ง

         แต่งเป็นร้อยแก้ว มีตัวอย่างเป็นคำประพันธ์ชนิดต่างๆ เช่น โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน ประกอบเนื้อหา

วัตถุประสงค์ในการแต่ง

         ด้วยเกรงว่าพวกบาทหลวงนักบวชจะพาคนไทยไปเข้ารีตเป็นคริสต์จำนวนมาก จึงโปรดฯ ให้มีการแต่งหนังสือภาษาไทยขึ้นเพื่อสั่งสอนให้เด็กไทยรักชาติและศาสนาของตนเอง ไม่ไปเข้ารีต โดยจะสั่งสอนสอดแทรกไว้ในหนังสือ

สาระสำคัญ

         แต่งเป็นร้อยแก้ว มีตัวอย่างเป็นคำประพันธ์ชนิดต่างๆ เช่น โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน ประกอบเนื้อหา

ขึ้นต้นเป็นบทสรรเสริญ แล้วกล่าวถึงคำศัพท์ต่างๆ ที่มีที่มามาจากภาษาสันสกฤต และคำที่มีเสียงคล้ายกัน การใช้ ศ ษ ส การใช้ไม้ม้วนซึ่งมีทั้งหมด ๒๐ คำ และไม้มลายอีก ๘๐ คำ มีการกล่าวถึงอักษรสามหมู่ มาตราตัวสะกด การใช้เครื่องหมาย  จบด้วยการแต่งกาพย์ โคลง ฉันท์ และกลบทต่างๆ พร้อมด้วยยกตัวอย่างจากวรรณคดีเรื่องอื่นและที่แต่งเพิ่มเติมเข้ามาอีก